Biblioteka Aleksandryjska, pewnie o niej słyszałeś. Ale czy wiesz czym tak naprawdę była? Jakie było jej znaczenie? Kto jest winny jej zniszczeniu? Jeśli nie znasz odpowiedzi na powyższe pytania zapraszamy do lektury niniejszego artykułu.
Aleksandria, jak twierdzą historycy, to miasto zostało założone przez Aleksandra Macedońskiego, 7 kwietnia 332 roku p.n.e. Jednak już dużo wcześniej, bo od roku 2686 p.n.r. istniała w tym miejscu wioska, lub nawet miasto, o nazwie Rhatokis (Râ-Kedet). Osada ta od co najmniej 1000 roku p.n.e. miała duże znaczenie, które ciągle rosło. Przyczyną tego stanu rzeczy była specyficzna zatoka, gdzie przed niepogodą i sztormami mogły się chronić statki. Przypuszcza się, iż nawet Homer w „Odyseji” wspomina o Rhatokis, jako o dogodnej przystani.
Aleksander Macedoński ustanawiając formalnie miasto Aleksandria, przyczynił się właściwie do rozbudowy już istniejącej osady. Od tego czasu miasto rozwija się błyskawicznie. W 200 roku p.n.e. liczy sobie już 500 tysięcy mieszkańców, co czyni go największym miastem basenu Morza Śródziemnego, a także największym miastem kultury helleńskiej oraz żydowskiej. W ciągu kolejnych lat, oprócz ważnego ośrodka handlowego, staje się najważniejszym ośrodkiem kulturalnym i politycznym ówczesnego świata. Dzieje się tak w głównej mierze za sprawą Biblioteki, znanej nam dzisiaj jako Biblioteka Aleksandryjska.
Biblioteka została założona przez Ptolemeusza I Soltera w III wieku p.n.e. i była największą biblioteką starożytnego świata. Składała się z dwóch kompleksów zwanych Bruchejon i Serapejon. Ten pierwszy był dostępny tylko dla wybranych, przeważnie uczonych. Zbiory Serapejonu były dostępne dla ogółu. Szacuje się, iż biblioteka mogła liczyć nawet do 700 tysięcy zwojów.
Jak udało się zgromadzić tak dużą liczbę prac? W głównej mierze za sprawą Ptolemeuszay, którzy, można powiedzieć, mieli zapał równy pasji w gromadzeniu zbiorów. Wysyłali oni regularnie swoich ludzi w każdy zakątek starożytnego świata, aby zdobyć wszelkie wartościowe prace. Gromadzili tym samym cały naukowy dorobek Afryki, Indii, Persji, Grecji, Palestyny i innych miejsc. Ateńczycy, którzy byli bardzo niechętni przekazywaniu, czy też wypożyczaniu swojego dorobku, zostali poproszenie przez Ptolemeusza o wypożyczenie swoich dzieł za ogromnym poręczeniem majątkowym, za tak zwaną dzisiaj kaucją. Co zrobił Ptolemeusz? Oczywiście zrzekł się poręczenia, i tym samym Biblioteka stała się bogatsza o dzieła wielkich dramaturgów, takich jak Eurypides, Sofokles czy też Ajschylos. Ptolemeusz kazał zrobić kopie ich dzieł, i właśnie kopie oddał Ateńczykom. Zasadą też było, iż każdy przybywający do miasta i mający jakąkolwiek pracę musiał ją oddać do skopiowania.
Aleksandria stawała się miastem ze wszech miar kosmopolitycznym. Przyjeżdżali tam ludzie z całego świata, aby zdobyć wykształcenie, osiedlić się tam, czy też zająć się handlem. Na ulicach miasta można było spotkać Żydów, Persów, Arabów, Syryjczyków, Fenicjan, Galów, Iberyjczyków…
Pierwszy cios Bibliotece zadała inwazja Cezara na Egipt. Na skutek działań wojennych częściowemu zniszczeniu uległ Bruchejon. Szacuje się iż zniszczeniu uległa część zbiorów, w ilości około 40 tysięcy. Serapejon na szczęście został nienaruszony. Jak podają greckie źródła, historyka Plutarcha, wódz rzymski Marek Antoniusz przekazał królowej Kleopatrze, tytułem rekompensaty, 200 tysięcy prac z biblioteki w Pergamonie.
Kolejny cios, jak wielu uważa ostateczny, przyniósł wzrost znaczenia i rozkwit religii chrześcijańskiej. W 390 roku, cesarz Teodocjusz I Wielki zakazuje wyznawania innych religii niż katolicka i podnosi ją tym samym do rangi religii państwowej. Jednak już dużo wcześniej katolicy dają się we znaki tak zwanym poganom. Można śmiało powiedzieć, iż z prześladowanych stają się prześladowcami. W 391 roku, podjudzany przez katolickich hierarchów, w szczególności przez patriarchę Teofila, motłoch wdziera się do budynków Biblioteki, niszcząc wszelkie jej dzieła. Dorobek ludzkości, bezcenne skarby literatury, ginie bezpowrotnie w płomieniach.
Niektóre źródła, przeważnie katolickie, podają, iż Biblioteka została zniszczona z rozkazu kalifa Umara II, w roku 642. Nie potwierdzają jednak tego źródła historyczne. Po roku 391 nie było tam już prawdopodobnie nic, co można było zniszczyć.
Interesującym wątkiem zniszczenia Biblioteki jest postać Hypatii. Była to córka Teona z Aleksandrii, ostatniego dyrektora Biblioteki, filozofka neoplatońska, matematyczka, zwana też męczennicą nauki. Wykładała publicznie matematykę i astronomię. Słynęła z tolerancji i miała otwarte spojrzeniem nie tylko na kwestie filozoficzne, była niezwykle szanowana, uchodziła za autorytet moralny. Nie było to w smak Cyrylowi Aleksandryjskiemu, następcy Teofila. Jak podają źródła, żywił do niej patologiczną nienawiść, prawdopodobnie zazdroszcząc popularności. W licznych wystąpieniach publicznie ją krytykował by ostatecznie oskarżyć ją o magię. W wyniku tego, w roku 415, przyboczna gwardia katolickich bojówkarzy Cyryla, brutalnie ją zamordowała. Główne źródła historyczne to Sokrates Scholastyk, współczesny tym wydarzeniom historyk., a także Hezychiusz i Damascjusz. Cyryl Aleksandryjski uznany jest przez kościół katolicki za świętego…
Tym, których zainteresował temat, polecam firm Alejandro Amenábar`a – „Agora” (2009). Doskonale oddaje on klimat tamtych lat, gdzie przewodnim motywem jest spalenie Biblioteki Aleksandryjskiej, a rolę główną odgrywa właśnie Hypatia.
Wielu ludzi do dziś nie docenia znaczenia Biblioteki Aleksandryjskiej. Rok 391 można przyjąć za początek zahamowania rozwoju ludzkości. Przez następne przeszło 1000 lat ludzkość doświadczy wypraw krzyżowych, inkwizycji, polowań na czarownice, tortur i prześladowań…
naucratis 